साडी ती शेवटी साडीच (स्त्री चे पहिले प्रेम )

"काय ग काय झाले असा का चेहरा?" "काय सांगू ग नणंदेचे लग्न आहे , चांगली येवल्याला जाऊन पैठणी आणली , पण सासूबाईंना पसंद नाही पडली, म्हणे जांभळ्या रंगाची आणायची  आता यांना  कोण सांगेल तो रंग नाही शोभायचा यांना. हौस तर भारी साड्या नेसायची १०० एक साड्या तरी असतीलच कपाटात तरी दर वेळी नवीनच हवी ते हि अगदी त्यांच्या पसंतीचीच.

 हा संवाद काही वर्षांपूर्वीचा. तर हल्लीचा संवाद काही असा  ....

"अगं ! गेट टू गेदर ला जायचे आहे ना,  काय ड्रेस कोड ठेवूया... साडी नेसूया का सगळ्या जणी?" "साडी नको ग बाई!!!  एक तर नेसायला वेळ लागतो. आणि ती सांभाळायला पण त्रास. त्यात आता पूर्वीचे ब्लॉऊज होत ही नाहीत म्हणजे तो हि नवीन घ्या , अजून खर्च" असे उद्गार आपण नेहमीच ऐकतो.

पण तरीही काही उत्साही बायका असतात ज्या सणावारालाच नाही तर इतरही प्रत्येक कार्यक्रमाला आवर्जून साडीच नेसतात. 

तसे पाहायला गेले तर हल्लीच्या काळात साडी खूप कमी नेसली जाते.रोजच्या आयुष्यात जीन्स , पंजाबी ड्रेस यांनी साडीची जागा घेतली आहे. आणि ते काही अंशी बरोबर हि आहे. रोजच्या धावपळीच्या रुटीन मध्ये जीन्स किंवा पायजमा चढवला  वर एखादा टॉप घातला कि झाले काम. इथे त्या गडबडीत साडी नेसणे आणि ती संभाळणे म्हणजे एक दिव्यच वाटते आपल्याला. ट्रेन च्या त्या गर्दीत पदर सांभाळायचा , निऱ्या  सांभाळायच्या , पर्स सांभाळायची कि स्वतःला हा मोठा यक्ष प्रश्न असतो. त्यामुळे हे असे शॉर्टकट बरे पडतात. पुन्हा पावसाळ्यातही प्रश्न असतोच ती भिजलेली साडी दिवसभर वागवणे म्हणजे एक दिव्यच. उन्हाळ्यात खूप उकाडा मग तो ब्लॉउज, साडी, परकर असे  सगळे घातले कि घामाने चिंब भिजलोच म्हणून समजा.

आपली आजी अगदी  रोज नऊवारी साडी नेसायची तर आपली आई सहावारी. घरातली सगळी काम करतानाही त्यांना कधी या साडीची अडचण झाली नाही. पण आता आपल्याला अगदी दोन तीन तास साडी नेसायची असेल तरी आपण दहा वेळा विचार करतो. पूर्वी घरात नेसायला दोन आणि सणावाराला दोन अशा मोजक्याच साड्या असायच्या बायकांकडे. आता साड्यांचा गठ्ठा वाढलाय आणि नेसायचे प्रमाण कमी झालेय.

पण काही म्हणा साडी मध्ये जी नजाकत आहे ती इतर कुठल्याही पेहरावात नाही. जरा आठवून बघा  कि ड्रेस किंवा जीन्स घातल्यावर कुणी तुम्हाला पटकन खूप चांगली कॉम्पलिमेन्ट दिलीय, कुणीतरी पटकन मागे वळून पाहिलेय. पण तेच साडी नेसल्यावर लोक तुम्हाला अगदी आवर्जून सांगतात कि "छान दिसतेस साडीमध्ये. अधून मधून जरा नेसत जा."

खरे हि आहे ते साडीत  जितके  स्त्री सौन्दर्य खुलून येते तितकं बाकी कशातच नाही. साडी नेसली की आपोआप एक स्त्रीत्व येते आपल्या वागण्यात. एक वेगळाच आत्मविश्वास येतो. इतर कशावरही करता येत नाही असे सोळा शृंगार ही करता येतात साडीवर. साडी नेसली कि त्यावर बांगड्या काय घालायच्या, गळ्यात काय, टिकली कुठली , कानातले कुठले एकापाठोपाठ एक अजून शंभर प्रश्न येतात. अर्थात हे सगळे प्रश्न आपल्या आवडीचे असतात. साडी नेसून साजशृंगार केल्यावर आपणच आपल्याला आरशात किती वेळा निरखून बघतो सांगा बरं . खरे आहे कि नाही आपणच जर आपल्या प्रेमात पडतो तर लोक का नाही पडणार?

बरे साड्यांचे प्रकारही भरपूर, रंगसंगती हि भरपूर. तसेच प्रत्येक सणा समारंभाला साडी नेसायचे प्रकारही भरपूर. जवळचे लग्न असेल तर शालू किंवा पैठणी, लग्न लागताना लागणारी पिवळी साडी, पूजेला बसताना हिरवी साडी, साधा सभारंभ असेल तर नारायण पेठ , ऑफिस ला जाताना कॉटन च्या वारली पेंटची साडी अशी भरपूर उदाहरणे देता येतील. साडी नेसल्यावर बहुतेक बायका आवर्जून एक गोष्ट करतात ती म्हणजे डोक्यात गजरा किंवा फुलं माळणे. त्याशिवाय साडी नेसणे अधुरे वाटते.

साडी नेसायची प्रत्येक प्रांताची आपली एक वेगळी कला आहे एक परंपरा आहे. गोल नेसली जाणारी बंगाली साडी, उजव्या बाजूला पदर येणारी गुजराती साडी. प्रत्येक प्रांताची आपापली पद्धत. वेगवेगळ्या नृत्यप्रकारात नेसले जाणारे साडीचे प्रकार हि वेगवेगळे भरतनाट्यम, मणिपुरी, कुचिपुडी, कथ्थक . आपल्या महाराष्ट्रातच साडी नेसायचे किती वेगवेगळे प्रकार आहेत ब्राह्मणी प्रकारची नऊवारी, साधी नऊवारी, कोळी लोकांची वेगळी पद्धत तर काही लोक गुढग्यापर्यंत नेसतात ती नऊवारी नेसायची वेगळीच पद्धत. . आपल्या कडे परंपरागत चालून आलेली नऊवारी साडी. याचा थाट काही औरच. नऊवारीसोबतच त्याचा शृंगार हि भारदस्त. नथ, बुगडी, तोडे, डूल , तन्मणी, आणि अजून कितीतरी असे दागिने जितके घालू तितकी त्या साडीची शोभा वाढविणारे.

असेच काही साड्यांचे प्रकार :

पैठणी म्हटली कि डोळ्यासमोर येते सुंदर रंगसंगती आणि पदरावरचे मोर.

नारायण पेठ म्हटली कि मऊ सिल्क आणि मोठे काठ , विरुद्ध रंगसंगती

जिजामाता म्हटले कि छान बारीक नक्षीचे मोठे काठ

कोसा सिल्क मध्ये एक वेगळाच शाही अंदाज जाणवतो

पुणेरी कॉटन च्या साड्या नेसायला हलक्या आणि दिसायला सुंदर

पेशवाई च्या नावातच श्रीमंती आहे. बारीक बुट्ट्यांची हि भरलेला पदर असलेली साडी

वारली प्रिंट म्हणजे आपल्या महाराष्ट्रातील चित्रांचा एक उत्तम नमुना तोच साडीवर उताराला कि त्या साडीची बात काही औरच होऊन जाते

साडी नेसणे हि देखील एक  कलाच आहे. काही बायका अगदी चापून चोपून छान साडी नेसतात, पदर तीन निऱ्यांचा लावायचा कि दोनच, का पदरावरचा जरतारीचा मोर नाचवायला तो असाच सुटा सोडायचा. एक साडी पण त्यातही नानाविध प्रकार. ड्रेस सारखा घातला ओढणी टाकली आणि निघाले असे होत नाही.

साडी नेसायची आहे म्हटल्यावरच मनात जे येत तेच आपले खरे स्त्रीत्व. ती नेसणे , सांभाळणे, तिच्यावर साजेसा शृंगार करणे यातून त्या स्त्रीच्या टापटीप पणाचा , आवडीनिवडीचा अंदाज येतो.

घरातही आपल्या मुलीने साडी नेसायची म्हटली की आयांचे धाबे दणाणतात. एक तर आपली आणि त्यांची आवड वेगळी ...म्हणजे हा ढीग काढला की त्यातून एक साडी निवडणार . नाही पसंद पडली तर नवीन घ्या.  साडी एखादी पसंद पडलीच तर त्यावरचा ब्लॉऊज आवडत नाही. त्यातुन सलामत बाहेर पडलो की ती नेसवण्याची कसोटी.  अग इथून सैल आहे ग, निऱ्या कमी घे, पदर बघ सारखा पडतोय, लहानच झालाय...अशा सगळ्या दिव्यातून पार पडल्यावर....ती सांभाळत चालायची कसरत.  साडी नेसवून ती सगळे आटपून सुखरूप राहेपर्यंत आई चे बीपी हायच असते. एकदा घरी येऊन सोडली की सुटकेचा निश्वास टाकला.

अशावेळी सगळ्यांनाच आपले बालपण आठवते अगदी साधी ओढणी मिळाली तरी ती साडी सारखी गुंडाळून घ्यायची, अगदी लहान असलो तर घरात जी स्त्री असेल तिच्या कडून आणि जरा  मोठे झालो कि स्वतःची स्वतः. ती साडी नेसून मग घरभर मिरवायचे. आणि सगळ्यांकडून कौतुक करून घ्यायचे हे प्रत्येक मुलीने हे एकदा तरी नक्कीच केले असेल. साडी नेसून मास्तरीण बाई होण्याची मजा हि काही औरच होती. शाळेत शिक्षक दिनानिमित्त साडी नेसायला मिळायची .  

जसे आई साठी मुलीने साडी नेसणे हे एक दिव्य असते. तसे जेव्हा मुलगी कॉलेज मध्ये "सारी डे " ला जेव्हा पहिल्यांदा साडी नसते तेव्हा तिच्या वडिलांचे मन आतून गलबलून जात असेल. छोटी छोटी म्हणताना अचानक आपली मुलगी किती मोठी झाली याची पहिल्यांदाच होणारी जाणीव. आणि मग पुढे दिसणारे तिचे लग्न आणि तिचा विरह. एका तिच्या साडी नेसण्याची त्या बाबाला लागणारी हुरहूर.

लहानपणी ज्या  साडी नेसण्याचं अप्रूप वाटायचे तेच आजच्या धकाधकीच्या जीवनामध्ये कंटाळवाणे काम झालेय. पण तरीही मनाच्या कोपऱ्यात कुठेतरी साडी नेसायची इच्छा प्रत्येक स्त्रीला असतेच.

साडी नेसताना एक वाक्य नेहमी आपल्या तोंडी असते " या पुरुषांचे बरे , पॅन्ट शर्ट चढवले कि निघाले." पण अहो, स्त्रियांनाच का तर कधी कधी पुरुषांना हि नेसावी लागतेच कि साडी .... असे काय करता अहो नाटक सिनेमात नाही का नेसत पुरुष साडी ? तसे तर खूप जणांनी हे कृत्य केला आहे तरी साडी नेसलेला पुरुष म्हटले कि डोळ्यासमोर सगळ्यात आधी येतात ते पुरुष म्हणजे कै. पं. बालगंधर्व (अर्थात त्यांचे काम नाही पहिले पण जे काही फोटो पहिले त्यात त्यांचे सौंदर्य अप्रतिमच ),   अशी हि बनवाबनवी मधले कै. लक्ष्मीकांत बेर्डे आणि सचिनजी, अर्थातच पंडितांचे काम करणारा कलाकार सुबोध भावे. .... आणि सगळ्यात लाडकी मोरूची मावशी अर्थात कै.  विजय चव्हाण  त्यांनी खऱ्या अर्थाने साडीतल्या पुरुषाला अजरामर केले. (अर्थात पूर्वी पुरुषच स्त्री पात्र करायचे तेव्हा नेसतच होते) 

हवाहवाई म्हणणारी मि . इंडिया  मधली फ्रॉक घातलेले श्रीदेवी व्हायचे कि चांदनी मधली शिफॉन च्या साड्या नेसणारी मादक श्रीदेवी व्हायचे हे आपले आपण ठरवायचे (हे उदहारण फक्त गंमती दाखल आहे). 
अर्थानं साडी हे शालीनतेचे उत्तम उदाहरण आहे.

हा आता तिला पाहिल्यावर पडणाऱ्या शिट्या हव्या असतील तर साडी शिवाय पर्याय नाही.

तर मैत्रिणींनो साडी नेसा, सुंदर दिसा आणि आपली परंपरा जपा. आणि नवऱ्याच्या खिशाला मोठी कात्री लावा.